__

Daniel Ambühl   Bildweg  >  ArtWalk  Rumantsch  >  Index   > ?

__

La nav dals nars
  Translaziun: Lia Rumantscha, Ursulina Monn  
 
1   Arrivada

A ses temp è arrivada ina giada ina nav da nars nà da sur mar èn in port. 
"Nua essan nus quà?", han ils nars dumandà:
"Quai è la Svizra!" han ditg ils abitants. "Entrai!"
"Gea, però ..?" èn ils nars sa smirvegliads, "... nun è la citad gia plaina?"
"Ma tge pensais! Igl è anc avunda plaz. E sch'ella fiss plaina, bajegiassan nus novas chasas. Ma vus - danunder vegnis?" 
"Nus essan ils nars che crain en chaussas ridiculas."
"Bain. En tge per exempel?"
"En l'amur, la fidanza, la buntad e la sinceradad da l'uman, en vin e musica, en mel e latg, en gieu e daletg. Surtut dentant cartin nus en nossa fortuna!" 
"E l'um nair là?" 
"Quai è l'Ernst. El è in dals noss, perquai ch'el pensa che nagin ans haja gugent."
"Ma tge pensais!" han ditg ils Svizzers. "Nus avain bain gugent vus!"
L'Ernst ha rispundì: "Gea, quai schais vus uss. Ma mo spetgai in pau!"
"E questa bella giuvintschella en il vestgì alv sco la naiv?"
"Quai è la regina dals nars, la Vergina, che spera da chattar la grond'amur."


2   Uffants

"Sche nus vesain vus," han ditg ils abitants da la citad als nars, "vegnin nus trists." 
"Ma pertge?" han dumandà ils nars.
"Perquai che vossa nav è tgemblada d'uffants. E nus essan qua bunamain mo pli glieud veglia. Noss pèrs giuvens din bain ch'els na veglian betg uffants, però igl è gist il cuntrari: Ils uffants na vulan betg pli vegnir tar els."
"Quai n'è betg vair!" han respundì ils nars: "Nus essan gea uss qua cun tut ils blers uffants." 
"Na, nus na manegian betg ils uffants esters dals nars, mabain agens uffants."
"Uschia", han ditg pensivamain ils nars.
"Gea", ha la glieud veglia schemì, "ins è uschè sulet senz'uffants." Mintgatant pensain nus d'esser sezs la culpa da questa disgrazia. Ed i vegn di per di mo mender. Ils paucs uffants che vegnan anc sin il mund tar nus, naschan gia vegls e plain rubaglias!"
"Igl è bun sch'ins fa patratgs," han manegià ils nars. "Ma ussa che nus essan qua, as legrai l'emprim ina giada cun nus. Dal reminent: tar nus en la nav dals nars na naschan era nagins uffants. Quels èn tuts s'embartgads en auters ports. Pia: na sajas betg pli trists. Nus vegnin a construir per vus ina maschina da la fortuna. Purtai natiers tut quai che vus na duvrais betg pli e nus as construin londerora questa maschina da la fortuna."

3    La maschina da la fortuna

L'autra damaun cura che la glieud ha vis la maschina da la fortuna curiusa ch'era vegnida fabritgada amez la plazza da martgà, han els stuì rir. Ella sgrizchava e ramplunava e gesticulava en moviments divertents enturn sasezza. Sisum balantschava Felix il zambregiader, il grond inventader dal pievel dals nars, reparava d'in cuntin las parts defectas da la maschina e bajegiava en tut las chaussas nunutilisablas ch'ins purtava natiers da l'entira citad per la maschina da la fortuna: televisiuns, computers, vegls trens da giugar, stgaudaders da bigudins, mixers da cuschina, figuras da Chasperet, autos cun pedal, frestgeras, in mez clavazin ed ina planta da raiver d'in giat ch'era mort. Cuntinuadamain vegnevan vitiers autras chaussas e Felix las svegliava immediat a nova vita. L'entira citad sa scuntrava enturn la maschina da la fortuna. La glieud sa smirvegliava, discurriva, chantava, mangiava e festivava. Il pli sisum la maschina cumenzava ina gilschnera che mava en crusch ed en travers tras las streglias e sur ils tetgs da la citad e finiva en il lai, nua ch'ils uffants crudavan viaden. Ma er blers creschids e schizunt insaquants vegliets curaschus ristgavan da glischnar. Quai era numnadamain la glischnera da la funtauna da la regiuvinaziun. Ed il pli grondius vidlonder era: i funcziunava! En la citad èn anc il medem di naschids uffants, vairs uffants, che vegnivan sin il mund sco pops cun vistas cotschnas. E sco or dal vit cumparevan da tuttas varts uffants da differentas vegliadetgnas ch'ins aveva emblidà dal tuttafatg, ed uschia eran er las stanzas da scola puspè emplenidas fin il davos banc. 
I deva dentant er umans malcuntents e scuidus en la citad ch'avevan gia rubaglias e faudas profundas ed els savilavan uss, cura ch'el stevan enturn la maschina da la fortuna. "I toffa", scheva els, u "i fa canera, igl è malordinà, inutil, absurd e plinavant privlus. Quest object stupid pudess dar ensemen ed ans blessar."
Er l'Ernst nair steva daspera e scurlattava il chau:
"I na funcziuna betg!"
Sin quai avevan ils sceptichers e pessimists mo spetgà:
"Udis quai!" han els clamà en la massa, "schizunt Voss Ernst di, ch'i na funcziuna betg!" Quel dentant ha respundì:
"Na, betg la maschina da la fortuna è la culpa ch'i na funcziuna betg, mabain vus!"
Ma quai nun han ins vulì udir.


4     La battaglia navala

En la citad ch'ils nars avevan cuntanschì, aveva la glieud - sco che quai è uschia en la vita - er ses problems.
"Vus avais bel", schevan ils abitants als nars cun tun pensiv, "da vus na pon ins prender davent nagut. Da nus dentan bain. Perquai che nossa citad è talmain bella e nus possedain uschè bler, stattan inimis pussants a la guetta e nus avain udì ch'els ans veglian attatgar anc questa notg nà dal mar per ans spogliar."
"Quels èn in zic sumegliants a vus", han replitgà ils nars.
"Co manegiais vus quai?"
"Fitg simpel. Els han gugent vossas muntognas autas, voss chaschiel delicat, voss lais blaus, voss ports, voss vitgs e vossas citads, atgnamain voss'entira particularitad."
"Ma els nun han gugent nus!", han planschì ils burgais da la citad.
"Forsa bain. Mintgatant na vesi davairas betg or sco charezza. Vus stuais dentant betg avair tema. Nus vegnin a gidar vus."
"Vus? Buccas largias! Tge vulais vus far encunter quests chanuns! Quai è propi da rir."
"Perquai essan nus gea er il nars!"

E pelvaira: La nav dals nars e partida tut suletta envers ils inimis da la populaziun da la citad. Ella è vegnid'en in stemprà ed en la sgarschaivla fimera dals chanuns, e tut rudlava in tranter l'auter. "Transportai tut ils instruments e faschai vegnir tut ils musicists, ils magliafieu ed ils cuschiniers cun lur chazzettas sin la punt superiura e sunai uschè dad aut sco vus pudais!" ha cumandà il chapitani da la nav dals nars. Tementads snuaivlamain da la chanera e la glisch, perquai ch'els pensavan ch'in monster marin saja cumparì, èn ils attatgaders scappads uschè svelt sco ch'els han pudì. 

Sin quai hai dà en la citad grand'allegrezza e la regenza suprema sezza è vegnida per festivar il return dals nars glorius. Er ils generals da la citad han gratulà, malgrà ch'els pensavan per sasezs: "Co han ils nars mo fatg quai, senza chanuns ed armas? Sche nus dumagnassan quest Felix da far lavurar per nus, fissan nus per adina nunsurventschaivels." 
Sin quai era Felix tuttenina sparì. Ins laschava ora la tuna ch'intginas figuras dubiusas cun mantels lungs e chapels cun urs lads al hajan rappinà.


5    Nua è Felix?

Tut ils uffants da la citad vulevan - quai è gea cler - ir cun la nav dals nars. Lur geniturs schevan dentant da na:
"In pèr turs; d'accord. Ma per adina? Na vegn gnanc en dumonda!"
"Tge hai jau ditg?", ha marmugnà l'Ernst nair: "Quels n'han betg gugent nus! Udis uffants? Quels nun han gugent vus. Quels lessan che vus vegnias sco els! Ma pensai co questa citad vegn a vesair ora cura che nus essan partids! Ed jau vi metter patg ch'insaquants malfatschents da la citad han rapinà noss Felix." 
Perquai che Felix mancava, gievan adina dapli parts en paglia e sper la maschina da la fortuna s'emplunavan vairs mantuns da rument ed uss cumenzavi propi er a tuffar. Er ils nars na savevan betg nua pigliar chantun. Els giravan tras la citad e clamavan: "Ans gidai da chattar il Felix" e dapertut al tschertgavan ins ferventamain. Adumbatten. 
En quest tumult general han dumandà il pled ils auts scienziads da la citad ed han rapportà ch'els possian entant cumprovar scientificamain fitg exact, ch'ils blers uffants naschids en la citad dapi l'arrivada dals nars, na sajan betg vegni sin il mund pervia da la maschina da la fortuna. Er l'uschenumnada glischnera da la funtauna da regiuvinaziun, han els fatg da savair, na possia effectivamain betg regiuvinar ils umans. Quai saja tut cugliunaria, engion e tuppas cardientschas blauas. 
A la fin han decidì la dispita - sco adina - ils martgadants. Els vulevan finalmain puspè far lur martgà normal en tutta ruassaivladad. Uschia han ils nars stuì destruir lur maschina da la fortuna. Ma nua ir cun las parts? Nagin na las vuleva enavos. 


6     La liberaziun

En la citad sparivan tuttenina uffants. Els èn restads sparids cumbain ch'ins aveva tschertga en mintga chantun. I mancava adina dapli uffants. Tozzels. Da la tema e desperaziun dals geniturs e da la ravgia da blers auters è sa sviluppada a la fin ina revolta. Ins vuleva rumir la nav dals nars e la sfundrar, perquai ch'ins supponeva ch'ils uffants sa chattian en la nav. In um giuven da la citad per num Matti, è s'opponì a la roscha da burgais grits ed ha protestà: 
"Na vegn betg en dumonda! Alura stuais Vus l'emprim sfundrar mai."
Prest èn arrivads intgins policists ed al han arrestà senza far lungas. Cura che la Vergina alva sco la naiv ha vis quai davent da la nav dals nars, è ella siglida sin la riva, è currida suenter als policists che manavan davent l'um giuven clamond d'in cuntin: 
"Al laschai liber, al laschai liber!"
Ma ils policists che na faschevan auter che lur duair n'han betg tadlà sin la Vergina alva sco la naiv. Ella è suandada fin a la praschun nua ch'ils policists han manà Matti, decidida da far chauma davant la tur da la praschun, enfin che Matti vegnia laschà liber. Ma qua pudeva ella eventualmain spitgar ditg, pertge che Matti era mess a ferm en la pli profunda praschun sutterana. 
En sia cella stgira sco in satg ha el tuttenina udì ina ramur tras il giatter da l'isch, nà dal corridor da las cellas, sco sch'insatgi giess cun velo. 
"Hallo", ha el clamà, "è qua insatgi?"
"Gea. Jau, Felix il zambregiader!" buffi nà dal corridor da las cellas.
"Tge fas ti là?" sa smirveglia Felix.
"Jau ses en la cella daspera sin in velo vigl che jau hai transfurmà e chargel cun la maschina da glisch mi'energia en batterias. Il general vul trair a niz mias energias ed jau al hai empermess da furnir ellas damaun marvegl, sch'el ma lascha puspè liber. Ma ti? Tgi ès ti?"
"Mes vair num è Matteus Armin Theodor, ma damai ch'ins scursanescha tut tar nus, ma clom ins Matti."
"Gea, quai sumeglia a la glieud", di Felix: "E pertgai han ins t'empraschunà?"
"Jau hai vulì impedir la populaziun da la citad da sfundrar la nav dals nars."
"Hajas nagina tema", cloma Felix, "mo dorma quiet. Ils uffants da la nav dals nars vegnan a liberar Tai damaun cun lur glischs da giaglioffa."

La nav dals nars è vegnida sfundrada anc la medema notg. Ma l'auter di steva gia ina nova nav da nars en il port anc bler pli fantastica e bizara che la nav sfundrada. E tgi balantschava là il pli sisum sin la pitga? Natiralmain: Felix il zambregiader.
"Co mai avais vus fatg quai?" sa smirveglia la populaziun.
"Nus l'avain construì da las parts da la maschina da la fortuna", han respundì ils nars: "Nus na savevan gea tuttina betg nua metter quest hardumbel."


7    Adia

Uss, ch'els avevan puspè blers agens uffants, parevi a la populaziun, sco sche la citad fiss vegnida pli pitschna e stretga. Pir da dretg cura che tut ils uffants sparids èn cumparids in suenter l'auter. La regenza e surtut ils generals avevan in zic tema dals nars, insatge als pareva in pau suspectus: Felix era puspè en libertad, empè da la nav sfundrada stava gia puspè ina nova nav da nars en il port, e tar tut l'auter avevan ils uffants da la nav dals nars vairamain liberà tut sulets cun lur glischs da giaglioffa l'um giuven Matti or da la tur da la praschun ch'era survegliada di e notg. Intginas persunas da la regenza da la citad èn per quai ids tar il chapitani da la nav dals nars per discurrer cun el. "Nus vulain la pasch cun vus", han els entschavì, "nus essan egraziavels per tut quai che vus avais fatg per nus, mo igl è meglier sche vus giais uss. A la lunga nun hai qua plaz avunda per nus tuts."

"Alura vegni tar nus", ha ditg il chapitani, "sin nossa nav è avunda plaz per tuts."
"En questa pitschna nav duain nus tuts avair plaz?"
"Ma franc. Empruai ina giada! Vegni, prendai plaz!" ha il chapitani da la nav respundì.
E pelvaira: En la nav che nun era bler pli gronda ch'ina bognera pudevan tuts sa mover e nagin lamentava da claustrofobia. Cura ch'ils umans da la citad eran puspè sortids da la nav, èn els tuttina vegnids in pau malsegirs:
"Igl è fitg gentil da vus nars d'ans envidar, ma quai ans è in pau suspectus. Nus na cartain numnadamain betg en magia e striegn", han els ditg energicamain.
Ed uschia han ils nars puspè stuì bandunar la Svizra. Ils abitants als han fatg regals generus ed accumpagnads da l'applaus da tuts, è il vehichel bizar partì ina damaun da bell'aura. Maiestusamain planegiava ella sur l'aua ruassaivla envers il sulegl che s'auzava e vegniva adina pli pitschna. Da lunsch udevan ins ils nars a chantond lur chanzun preferida: Ella sa numnava "La nav è plaina da ratuns" e tractava d'ina banda da ratuns che sbragia trasora: "La nav è plaina" ma sch'ins las dumonda: "Cun tge è la nav alura plaina?" respundan ellas adina: "Nagin'idea. Ma: La nav è plaina!" Igl era ina chanzun divertenta. Schizunt l'Ernst chantava e bunamain l'entira citad.
Mo la Vergina alva sco la naiv cridava. Ella aveva bain chattà sia grond'amur, l'um giuven Matti, ed è restada per amur dad el en la citad. Ella era dentant trista perquai che la nav dals nars manchava ad ella. Matti e la Vergina alva sco la naiv han maridà pauc pli tard. Ed i nun ha cuzzà ditg e lur stiva era plain uffants. Els han uss lur nav da nars tar els a chasa e dapertut: en lur cors. 



 
 

 

 

 

   

Feedback